خبر «تشکیل دولت مستقل بکتاشیه در آلبانی» در شهریور ۱۴۰۳ واکنش گسترده‌ای به‌دنبال داشت؛ کشوری کوچک با ۲۷ هکتار و حکمرانی پیروان طریقت صوفی بکتاشی. این موضوع برای پیروان بکتاشیه و جامعه مسلمانان غیرمنتظره بود. گمانه‌ها درباره هدف طرح متفاوت است؛ برخی فرصت‌طلبانه، برخی تهدیدزا می‌دانند و ردپای سیاست‌های آمریکا در ایجاد شبکه مسلمانان میانه‌رو را پررنگ می‌دانند. این تلاش برای تمرکز بر تصوف و تأثیر بر اسلام اصیل نیازمند بررسی دقیق است.

پروژه «اسلام میانه‌رو» که در سال ۲۰۰۷ توسط مؤسسه رَند پایه‌ریزی شد، بخشی از راهبرد دیپلماسی عمومی آمریکا برای مهار اسلام سیاسی و جمهوری اسلامی ایران است. در این طرح، با الگوبرداری از تجربه موفق آمریکا در جنگ سرد، هدف اصلی ایجاد شبکه‌ای از مسلمانان لیبرال و غیردولتی است که با تکیه بر مؤلفه‌هایی چون جدایی دین از سیاست، مخالفت با شریعت و پذیرش ارزش‌های غربی چون دموکراسی و حقوق بشر، جایگزینی نرم و غیرمخاطره‌آمیز برای اسلام انقلابی ارائه دهند. تصوف، اسماعیلیه آقاخانیه، انجمن حجتیه و جریان شیرازی‌ها، به دلیل انطباق نسبی با این شاخص‌ها، در کانون توجه قرار گرفته‌اند و با بهره‌گیری از ابزارهایی چون شبکه‌های ماهواره‌ای، نهادهای مذهبی و فعالیت‌های فرامرزی، به‌عنوان شرکای بالفعل این پروژه شناخته می‌شوند. تصوف با تأکید بر تساهل، بکتاشیه با الگویی شبه‌واتیکانی، اسماعیلیه با الگوی توسعه‌گرای غرب‌گرایانه، و شیرازی‌ها با گفتمان تفرقه‌افکن، همگی به نحوی در خدمت سیاست مهار هژمونی اسلام سیاسی قرار گرفته‌اند. این پروژه بخشی از دیپلماسی عمومی آمریکا در چارچوب جنگ شناختی و قدرت نرم علیه جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود.

پاپ لئو چهاردهم، نخستین پاپ آمریکایی، به‌عنوان رهبر جدید کلیسای کاتولیک انتخاب شده است. او که پیش از این با نام کاردینال رابرت فرانسیس پرووست شناخته می‌شد، در تقابل با سیاست‌های مهاجرتی و حقوق بشری دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده قرار دارد. پاپ لئو چهاردهم به‌طور علنی از اقدامات ترامپ انتقاد کرده و مواضعی مشابه پاپ فرانسیس در حمایت از مهاجران و انسانیت اتخاذ کرده است. این تضاد ایدئولوژیک میان پاپ جدید و دولت آمریکا می‌تواند به بحرانی در روابط واتیکان و واشنگتن منجر شود.

موج کره‌ای که از دهه ۹۰ میلادی با حمایت دولت کره جنوبی و شرکت‌های بزرگ جهانی آغاز شد، از طریق سریال‌ها و موسیقی‌های کی‌پاپ، به ابزاری برای نفوذ فرهنگی در سراسر جهان تبدیل شده است. این جریان با ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی و فردگرایی، انتظارات غیرواقعی از زندگی را در میان جوانان ایرانی شکل داده و باعث کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و بحران‌های روانی در آنها شده است. این روند نه‌تنها هویت ملی را به چالش کشیده، بلکه در مواردی به فاجعه‌های انسانی مانند خودکشی‌های پی در پی میان ستارگان کره‌ای منجر شده است.

حجت‌الاسلام محمد شیروانی در گفتاری به بررسی جایگاه ایمان‌گرایی در جهان پسامدرن پرداخته و چالش‌های آن را در مواجهه با عقلانیت تحلیل می‌کند. وی تأکید دارد که ایمان‌گرایی، اگرچه نیازمند پشتوانه عقلانی است، اما بدون مؤلفه‌های احساسی و اشتیاق، اثرگذاری اجتماعی خود را از دست می‌دهد. او با استناد به سیره پیامبر اکرم(ص)، بر نقش ایمان در ایجاد گفتمان‌های اجتماعی، حفظ انسجام فکری و مقابله با شکاکیت تأکید می‌کند و راهی برای پیوند ایمان، عقلانیت و کنشگری اجتماعی ارائه می‌دهد.

دکتر جواد منصوری، پژوهشگر و مورخ: «بهائیت در واقع اصل حکومت پهلوی بود؛ گرداننده اصلی رژیم پهلوی بهائیت بود. وقتی این رژیم سقوط کرد، وزیر خارجه اسرائیل جمله‌ای گفت: «زلزله‌ای در ایران رخ داد که خاورمیانه را خواهد لرزاند و به دنبال آن دنیا خواهد لرزید.» حالا شما بیایید ببینید که در این ۴۵ سال آیا این وضعیت برقرار بوده یا نه؟ با حذف بهائیت از نظام ایران، ملت ایران توانست نظامی را پایه‌گذاری کند که تا امروز به اینجا رسیده است.

«آرامیک شاه‌نظریان»، فعال رسانه‌ای و فرهنگی ارمنی و سردبیر روزنامه ارمنی «آلیک» در سخنانی، به مشارکت سیاسی-اجتماعی جامعه مسیحیان ارمنی ایران اشاره داشته، بر پیوندهای دیرینه ارامنه و ایران تأکید نموده‌است.

کشور ایران دارای تنوع قومیتی و دینی فراوانی است و بیش از 99 درصد جمعیت آن مسلمان هستند. در بین مسلمانان ایران، شیعه دوازده امامی اکثریت و اهل‌سنت اقلیت را تشکیل می‌دهند. اهل‌سنت ایران به دو مذهب فقهی شافعی و حنفی تقسیم می‌شوند، اما در هر یک از این دو مذهب، تفاوت‌هایی از نظر مذاهب اعتقادی، طریقت‌های تصوفی و جریان‌های سیاسی و اجتماعی وجود دارد. آشنایی با این تفاوت‌ها برای پژوهشگران و فعالان دینی-فرهنگی اهمیت دارد و باید در ارتباطات فرهنگی و مذهبی مورد توجه قرار گیرد.